فیلم | آرایه‌های ادبی در ظاهر قرآن کریم

دکتر سیدمحسن میرباقری، مفسر قرآن کریم در قسمت بیست‌وچهارم و آخر از مجموعه درس‌گفتار «نمی از باران» درباره اعجاز قرآن کریم می‌گوید: نکته بعدی آرایه‌های ادبی مانند مجازگویی در قرآن کریم است. «يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْديهِمْ؛ دست خدا بالای دست آن‌ها است». این سؤال به وجود می‌آید که این عبارت ظاهر یا باطن قرآن است؟ در این عبارت آرایه مجاز به کار رفته یعنی معنای لغوی کلمه «ید» دست و معنای مجازی آن قدرت است.

این واژه مانند کلمه شیر که به مردان شجاع گفته می‌شود، نوعی مجاز است. اشتباهی که وجود دارد این است که این‌گونه عبارات را باطن قرآن تلقی می‌کنند؛ در حالیکه این عبارات ظاهر است؛ چراکه از الفاظ فهمیده می‌شوند و الفاظ دارای یک معنی حقیقی و یک معنی مجازی هستند. لذا از قرائن عبارات می‌فهمیم که منظور گوینده چیست.

البته این موضوع تنها منحصر به قرآن کریم نیست و آرایه مجاز در لطایف ادبیات نیز وجود دارد. مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو/ یادم از کشته خویش آمد و هنگام درو. در این شعر استعاره، کنایه و مجازات زیادی به کار رفته شده که تمامی این موارد به معنای ظاهری مربوط می‌شود. لذا این عبارات به این دلیل ظاهر قرآن محسوب می‌شوند که از لفظ و قرائن لفظی و عقلی فهمیده می‌شوند.

 امام صادق(ع) در پاسخ کسانی که ظاهربین بودند و این‌گونه بیان می‌کردند که خدا دارای دو دست مانند انسان است، استغفار کرده و فرمودند که این‌ها خدا را نشناخته‌اند و ذات اقدس الهی را با انسان تشبیه کردند.